Over de encycliek Deus Caritas Est - Purmerend
Bijeenkomst Diaconaal Centrum Purmerend

Rondzendbrief
Het woord encycliek is afgeleid van het Latijnse encyclica en het Griekse egkuklios, dat ‘rondgaand’ betekent (kuklios is ‘kring’). Net als de apostelen communiceerden de bisschoppen in de oudheid met hun kerken of collega-bisschoppen door middel van litterae enclycicae, ‘rondzendbrieven’. Deze brieven waren van doctrinaire of pastorale aard.

Soorten documenten
Er bestaan verschillende soorten pausdocumenten. Zo zijn er wetgevende documenten, zoals een decreet of een constitutie; en pastorale documenten, zoals homilieën en boodschappen. Ook zijn er de pauselijke brieven die geschreven zijn naar aanleiding van een actueel onderwerp. Tot deze categorie behoren de brief, de apostolische brief en de motu-proprio. Hoewel een encycliek een brief is, wordt zij gerekend tot de leerstellige documenten, zoals de apostolische exhortatie en de dogmatische constitutie.
Encycliek Benedictus XVI: Gods liefde als antwoord op religieuze haat
De eerste encycliek van paus Benedictus XVI is op het feest van Paulus’ Bekering gepubliceerd in het Latijn, Engels, Duits, Spaans, Portugees, Italiaans en Frans. De titel luidt Deus caritas est (God is liefde).

Eros en Agapè
Het document bevat geen programma van Benedictus’ pontificale beleid, maar is een theologische verhandeling over de liefde. De paus deelt de liefde op in twee ‘bewegingen’. Enerzijds Eros of Amor, dat is de scheppende liefdeskracht; anderzijds Agapè of Caritas, de opofferende liefde voor de ander.

Twee delen
De encycliek bestaat uit twee delen. Het eerste deel heeft als titel: Eenheid van de liefde in de schepping en de heilsgeschiedenis. De titel van deel twee luidt: Caritas, Uitoefening van de liefde door de Kerk, die liefdesgemeenschap is.

‘Wie in de liefde woont…’
De eerste zin van de encycliek is een bijbelcitaat, genomen uit de Eerste Brief van Johannes: “God is liefde: wie in de liefde woont, woont in God en God is met hem” (hoofdstuk 4, vers 16).

Tegen de religieuze haat
In de introductie neemt de paus afstand van religieus fanatisme. “In een wereld waarin de naam van God vaak wordt verbonden met wraak of zelfs de plicht om te haten en geweld te gebruiken, is de boodschap van liefde van grote actuele waarde en heeft ze een concrete betekenis. Daarom wil ik in mijn eerste encycliek spreken over de liefde die God over ons uitsprak en die wij moeten doorgeven aan anderen”, schrijft de paus.

Amor en Caritas verenigd in Christus
Volgens Benedictus schuilt het geheim van de liefde in de persoon van Christus. “In Jezus Christus is de liefde van God vleesgeworden. Eros en Agapè zijn in Hem op de meest radicale wijze samengekomen.” De paus stelt dat de goddelijke liefde slechts aan de mensen kan worden doorgegeven als er een nauwe verbondenheid met de persoon van Jezus heerst. Deze verbondenheid komt volgens de Heilige Vader tot stand door het gebed, met name in de eucharistie.

Kritiek op ideologische wereldverbeteraars
In het verlengde van zijn opmerking over de verbondenheid met Christus, schrijft de paus in paragraaf 33 van deel 2: “Wat de medewerkers betreft die praktisch het werk van de naastenliefde in de Kerk bedrijven: zij moeten zich niet laten inspireren door ideologieën die de wereldverbetering op het oog hebben, maar moeten zich laten leiden door het geloof (..)”.

Reacties:
Zorg- en hulpinstellingen van katholieke signatuur moeten zich niet te veel profileren als seculiere organisaties. Het gevaar bestaat dat ze zich dan verwijderen van de Kerk. Dat heeft aartsbisschop Paul Cordes in Rome gezegd bij de presentatie van de encycliek Deus caritas est. Cordes is president van de Pauselijke Raad 'Cor Unum', de Vaticaanse organisatie voor caritas en ontwikkelingssamenwerking.

Geen onderscheid met Rode Kruis
Cordes: “Sommige instanties lopen het gevaar dat ze zich verwijderen van Kerk en bisschoppen. In dergelijke gevallen onderscheiden ze zich in hun filosofie en programma niet meer van bijvoorbeeld het Rode Kruis en VN-instellingen.” Volgens de hoge curieprelaat moeten katholieke instanties zich ook als zodanig profileren. Cordes verklaarde dat hij klachten had gekregen van bisschopen over rk-organisaties die buiten de gelederen van de Kerk opereren.
Geen ideologieën
Aanleiding voor de opmerking van Cordes is een paragraaf 33 van Deus caritas est. Daar schrijft de paus: “Wat de medewerkers betreft die praktisch het werk van de naastenliefde in de Kerk bedrijven: zij moeten zich niet laten inspireren door ideologieën die de wereldverbetering op het oog hebben, maar moeten zich laten leiden door het geloof (..)”.

Cordaid
Nederland kent diverse hulpinstanties van katholieke signatuur. De bekendste zijn Memisa, Mensen in Nood en Vastenaktie; deze zijn sinds 1999 verenigd in de koepelorganisatie Cordaid. Op de site van Cordaid staat: “Inspiratiebron voor het werk van Cordaid vormt het katholieke sociale denken. Voor Cordaid telt ieder mens. Waarden als respect voor het leven, solidariteit en liefde voor de medemens liggen ten grondslag aan onze missie: armoedebestrijding, rechtvaardigheid en vrede.”

Reactie Cordaid
Rene Grotenhuis, algemeen directeur van Cordaid zei vanmiddag tegenover katholieknederland.nl: "Het geloof zoekt een betere wereld en dat doen ontwikkelingsorganisaties ook. Wat wij in praktijk doen is niet anders dan wat seculiere ontwikkelingsorganisaties doen. In die zin is het onderscheid seculier versus niet seculier niet zo interessant. We erkennen natuurlijk dat we werken in een pluriforme samenleving en dat Cordaid daar een afspiegeling van is. Die pluriformiteit binnen Cordaid nemen we zeer serieus."

Katholieke gehalte Cordaid
Over het 'katholieke gehalte' van Cordaid zei Grotenhuis: "We stoppen veel energie in het Caritas-netwerk, zowel op Europees als internationaal niveau." Caritas is de naam van het rooms-katholieke netwerk voor caritas en ontwikkelingssamenwerking. Grotenhuis voegt toe: "We hebben onlangs nog bij de Bisschoppenconferentie het voorstel gedaan om een aantal keer per jaar gemeenschappelijke onderwerpen te bespreken. Ook deze gesprekspartners nemen we dus zeer serieus."

Meld hier eventuele onvolkomenheden