Dit is “een diaconaal initiatief dat structureel is opgezet, verschillende projecten en activiteiten heeft, oecumenisch is opgezet en werkt en samenwerkt met veel organisaties in de stad," zo zei Mgr. Hoogenboom tijdens de prijsuitreiking. Hij noemde de bijeenkomst in Deventer “de hoogtijdag van de diaconie in het Aartsbisdom Utrecht.”

Meester Geertshuis
Het Meester Geertshuis is een initiatief van kerken in Deventer dat in 2006 ontstond. De open ontmoetingspiek ging functioneren als een scharnier tussen de straat, eenzaamheid, rondlopen met vragen, dakloosheid, psychisch en maatschappelijk vastlopen. Mgr. Hoogenboom: “De presentiemethode heeft veel aandacht en functioneert bij de vrijwilligers. Opvallend is de aandacht voor de mens, die wordt gezien, en de waardigheid van eenieder en dan pas voor het probleem.”
Marianne Kok: “Veel van het sociale werk is gericht op mensen met schulden en financiële problemen. Er is veel onvermogen om de eigen financiën te kunnen regelen. Er zijn 25 budgetcoaches actief, die samenwerken met de gemeentelijke instanties. De vrijwilligers komen ook bij mensen thuis. Vaak is er sprake van chaos, paniek, ongeordende administratie. Mensen hebben tijd nodig om hun verhaal te vertellen van wat hen is overkomen. Die tijd geven wij, de aandacht ook. Mensen komen thuis bij zichzelf. Er ontstaat een relatie, vertrouwen. Als het verhaal verteld is kan er veel gedaan worden.”
Coördinator Marianne Kok nam namens het Meester Geertshuis de prijs in ontvangst. “Er staan 80 vrijwilligers achter mij die 700 unieke bezoekers mogen ontvangen. Uit die groep bezoekers komen nieuwe vrijwilligers, die zich zo op een mooie manier ontwikkelen. Mensen hoeven dan niet alleen dankbaar te zijn, maar kunnen ook iets geven en daarmee zijn we een betekenisvolle gemeenschap met een open hart. Ik ga straks naar de inloop van het Huis en daar laat ik de prijs zien. De mensen zullen er blij mee zijn!”

Kledingactie voor gedetineerden
De tweede prijs, een kunstwerk en 1.000 euro, ging naar het initiatief van de Werkgroep Diaconie en Caritas Nieuwegein (parochie H. Drie-eenheid) om kleding in te zamelen voor de gedetineerden van de Penitentiaire Instelling in Nieuwegein. “Het initiatief is op een indrukwekkende manier van onderop opgezet door enkele zeer betrokken mensen. Vanuit uw geraaktheid door armoede en het gemis dat daardoor ontstaat, bent u iets gaan doen voor mensen in uw omgeving, waar normaal gesproken niet snel iets voor wordt georganiseerd,” zo citeerde Mgr. Hoogenboom het juryrapport.
John Sloot en Hortense Höppener-Bouvy van de Caritas Nieuwegein waren enorm verrast met de tweede prijs. Mevrouw Höppener vertelde droog komisch over de start van het project: ondergoed kopen bij de Zeeman voor de gedetineerden (“welke maat en met of zonder pijpjes?”), een initiatief dat inmiddels is uitgegroeid tot een grote kledinginzamelingsactie.
“De inzameling gebeurt twee keer per jaar. Er wordt in de vieringen en in het parochieblad ‘Bijeen’ en nieuwsbrieven een mededeling over gedaan. Mensen laten vervolgens weten dat ze kleding hebben. “Wij halen dan de kleding op”, vertelt John Sloot. “Er is meer dan genoeg kleding. Vaak zijn het oudere mensen die hun partner verloren hebben. Zij willen die kleding niet weggooien maar nog betekenis geven. De kleding mag geen chique kleding zijn, geen pakken, overhemden, enzovoort. Daar lopen ze in de PI niet mee. Dus jacks, truien, trainingspakken. Soms is de kleding oubollig en dat past ook niet bij de vooral jonge mannen in de PI.” “Dit betekent wel dat we merken dat we dit veel beter moeten gaan uitleggen”, zegt Hortense. “De kleding moeten we nog meer gaan schiften en de mensen uitleggen wat de bedoeling is. Op die manier hebben de gevers beter voor ogen hebben voor wie de kleding is, en dat ze niet alleen hun kleding dumpen bij ons.”

PublieksPrijs voor M25 Almelo
Er is in juli een digitale stembus ingericht, waar mensen uit de vijfentwintig genomineerden konden stemmen op hun favoriet. Ruim 11.000 stemmen werden uitgebracht voor de PublieksPrijs (eveneens 1.000 euro en een kunstwerk), die met 34 procent werd gewonnen door de tienergroep M25 van de Sint Jorisparochie uit Almelo. De naam verwijst naar hoofdstuk 25 van het Evangelie van Matteüs, waarin de werken van barmhartigheid staan beschreven.
“De jongeren organiseren maandelijks een diaconale activiteit gebaseerd op één van de werken van barmhartigheid. Bij alle nominaties springt deze jongerengroep eruit vanwege de leeftijd. Want meestal zijn diaconale vrijwilligers ouder. Het is daarom om meerdere redenen heel mooi dat een M25 jongerengroep winnaar is geworden van de keuze van het publiek,” aldus de jury.
Pastoor Woolderink van de Almelose St. Jorisparochie was erbij in Deventer en is blij voor de M25-groep uit Almelo: “Veel leden komen uit de groep van misdienaars en acolieten. Zo is er ook de band tussen spiritualiteit en diaconie en dat is waardevol.” De winnaars zelf zien deze PublieksPrijs als “een mooie bekroning en bevestiging van wat we allemaal doen. We zijn op de goede weg!”

Diaconie als kerntaak
Mgr. Hoogenboom noemt in het Voorwoord van de brochure ‘Er gebeurt meer dan je doet’ de uitreiking van de Ariëns Prijs voor Diaconie “een driejaarlijks hoogtepunt voor allen in het Aartsbisdom Utrecht die caritas en diaconie een warm hart toedragen. Caritas en diaconie zijn wezenlijk in het leven van de Rooms-Katholieke Kerk. De Kerk ziet caritas en diaconie, de liefdevolle zorg voor de naaste(n) waartoe Christus ons oproept, als één van haar belangrijkste taken. In caritas en diaconie maakt de Kerk concreet werk van een meer rechtvaardige en liefdevolle wereld.”
Bisschop Hoogenboom vervolgt: “Bij de uitreiking van de Ariëns Prijs voor Diaconie op 12 oktober 2019 kon niemand bevroeden dat enkele maanden later de coronaviruspandemie zou uitbreken die het maatschappelijk leven en het persoonlijk leven van ieder van ons ontwrichtte, en die leidde tot veel ziekte en sterfte, verdriet en isolement, economische schade en onzekerheid. Met name onder ouderen en chronisch zieken waren angst, onzekerheid en eenzaamheid groot. In het bisdomblad Op Tocht is regelmatig aandacht besteed aan de coronaviruspandemie en de gevolgen voor de samenleving en voor de parochies en parochiële caritasinstellingen (PCI-en). Activiteiten op het terrein van de caritas en diaconie kwamen stil te liggen of moesten noodgedwongen op een laag pitje worden gezet. Wat mij trof is dat ondanks de vaak moeilijke omstandigheden parochies en PCI-en met bewonderenswaardige creativiteit en doorzettingsvermogen de naastenliefde waartoe Christus ons oproept in praktijk bleven brengen. Veel priesters, diakens, pastoraal werk(st)ers en vrijwilligers zetten zich daarvoor in. De bisdomstaf van het Aartsbisdom Utrecht is hen daar zeer erkentelijk voor. De coronaviruspandemie heeft bij veel gelovigen ook geleid tot een herbezinning op de vraag wat echt wezenlijk is in het leven en wat de specifiek eigen bijdrage van de Kerk kan zijn in een maatschappij in verandering.”

25 Diaconale initiatieven
Bij de uitreiking van de prijzen, waarbij ook een aantal van de genomineerde diaconale initiatieven werd gepresenteerd, waren zo'n 120 aanwezigen uit het aartsbisdom. De Ariëns Prijs voor Diaconie wordt om de drie jaar georganiseerd door het Aartsbisdom Utrecht en de Stichting Het Ariëns-Comité en draagt de naam van Alphons Ariëns. In de vorige eeuw toonde deze priester en kandidaat-zalige van het Aartsbisdom Utrecht een grote betrokkenheid bij de in armoede verkerende arbeidersgezinnen in Twente.
In zijn welkomstwoord benadrukte Hub Crijns, juryvoorzitter en vicevoorzitter van het Ariëns-Comité, “dat we lang hebben uitgekeken naar deze dag. Het is de zevende keer dat de Ariëns Prijs wordt uitgereikt en steeds zijn het tussen de 25 en 30 nominaties. Er gebeurt dus veel op diaconaal terrein in het Aartsbisdom Utrecht.” Crijns: “Meedoen met de Ariëns Prijs voor Diaconie in het Aartsbisdom Utrecht is een winnende activiteit op zich. Het diaconale werk dat u doet is nu uitdrukkelijk in het zonnetje gezet. Het heeft in het bisdombreed verspreide boekje ‘Er gebeurt meer dan je doet’ een prominente plaats gekregen. Die beschrijvingen zijn meteen een handreiking tot navolging. Immers, een goed voorbeeld doet goed volgen. Het boekje zit vol inspiratie, praktische tips, concrete werkwijzen, manieren van diaconaal organiseren, doen, handelen.”

Korte presentaties van genomineerden
Ellen Hogema verzorgde een aantal interviews met genomineerden. Zeven diaconale initiatieven richten zich op maatschappelijk onrecht, uitsluiting en armoede, strijd tegen schulden. Het theologisch kernwoord is werken aan gerechtigheid. Men combineert hierin zorg voor mensen en maatschappelijke actie. Duidelijk is wel dat armoede in Nederland veel voorkomt hetgeen leidt tot veel diaconaal handelen.
Zoals de PCI Jacobus de Meerdere Enschede, waar statiegeld sparen voor anderen is uitgegroeid tot maar liefst 540 pakketten, die voor de Kerst bij door de werkgroep geselecteerde gezinnen worden bezorgd.
In Oldenzaal is het project om kinderarmoede te bestrijden nog in ontwikkeling. Kinderen die opgroeien in armoede missen veel en ervaren stress. De initiatiefnemers willen de kinderen en hun ouders motiveren tot gezonde voeding en voldoende beweging - dankzij fitcoins die zijn in te wisselen bij supermarkten. Er wordt nu gewerkt aan voldoende maatschappelijk draagvlak en ondersteuning van supermarkten en diëtisten, zodat het project in het voorjaar van 2023 van start kan.
Bij een aantal projecten werd duidelijk dat de AVG-wetgeving de uitvoering kan belemmeren: goede afspraken met bijvoorbeeld school of gemeente helpen dan om ervoor te zorgen dat met gegarandeerde anonimiteit toch de juiste mensen worden bereikt.

Theologisch commentaar
Hans Oldenhof (voormalig diocesaan diaconaal werker) gaf namens de jury een theologisch
commentaar op de 25 diaconale initiatieven. “Dat is belangrijk want we weten als jury uit ervaring hoe je zo in een diaconaal project op kunt gaan dat je het bijzondere ervan uit het oog kunt verliezen. En dat je ook vergeet hoe de geschiedenis is van diaconale inzet, en hoe die, met de Kerk en de samenleving eromheen, aan verandering onderhevig is,” aldus Oldenhof. Als voorbeeld van hoe diaconie en verandering in Kerk en samenleving op elkaar ingrijpen, noemde Oldenhof de verandering in het denken over financiële noodhulp. “Eeuwenlang werd naar mensen in geld- of brood nood met een moraliserende blik gekeken. Lange tijd werden ook door onze Kerk alleen medegelovigen geholpen. Je moest wel in de kerk komen of op z'n minst beloven dat weer te gaan doen. En er werd gekeken of je zelf schuld had aan je situatie. Was je wel een eerzame burger? Die moraliserende blik was er met de beste bedoelingen. De helpers wilden echt dat de geholpene door kerkbezoek en door een betere levenswandel meer greep zou krijgen op zijn of haar leven. Zat dat er niet in, dan werd iemand aan zijn lot overgelaten. Je wilde je geld immers niet in een bodemloze put gooien.” Daarbij hadden de armenbesturen geen oog voor de structurele oorzaken van armoede, waardoor veel arbeiders wegliepen bij de Kerk. “Ze voelden zich in de steek gelaten. Binnen de Kerk als instituut werden mensen als Alphons Ariëns en vele anderen geprikkeld om buiten de gebaande paden te gaan denken,” aldus Oldenhof. Dat heeft zich de afgelopen eeuw doorgezet, ook buiten de kerkelijke structuur ontstonden diaconale initiatieven. Over de huidige tijd bleek Oldenhof optimistisch: “In allerlei verbanden zoeken mensen naar een reëel toekomstperspectief, waarbij extra oog is voor het voorkomen van armoede en uitsluiting, en voor een duurzame ontwikkeling. Theologisch kun je dit duiden als het werk van Gods Geest. In de harten van alle mensen, binnen en buiten de kerken, zaait die Geest het verlangen naar en de hoop op een betere toekomst.”

Dit artikel van Roland Enthoven is in kortere vorm verschenen in ‘OpTocht’, maandblad voor gelovigen in het Aartsbisdom Utrecht, Utrecht, 33(2022)9 november, pag.18-19; en in de huidige vorm gepubliceerd in: 'Diakonie & Parochie', een uitgave van het Officium Caritatis, Utrecht, 35(2022)4, december, pag. 29-32.
Voor de Ariëns Prijs voor Diaconie kijk op: https://www.aartsbisdom.nl/home/diaconie/ariens-prijs-diaconie/ariensprijs2022/
Het boekje 'Er gebeurt meer dan je doet' met verhalen van de 25 genomineerden en een theologisch commentaar van de jury Ariëns Prijs is digitaal te downloaden:
https://www.aartsbisdom.nl/wp-content/uploads/2022/09/s2_AriensPrijs-boekje-2022def.pdf