Eerlijk duurt het langst
Symposium over de zoektocht naar een rechtvaardige economie

Op 29 november hielden de Konferentie Nederlandse Religieuzen, Justitia et Pax en Arbeidspastoraat DISK een symposium over een eerlijke economie.
Aanleiding was het verschijnen van het document over de financiële crisis van de Pauselijke Raad voor Gerechtigheid en Vrede in oktober 2011. Zo'n 70 belangstellenden waren naar Amersfoort gekomen om te luisteren naar sprekers en te discussiëren over dit onderwerp. Onderaan deze impressie kunt u het uitgebreide en interessante verslag downloaden.

Tom Boesten

Impressie vanuit de praktijk
Over de hedendaagse economie kun je uitgebreid theoretiseren, en dat gebeurde ook. Het helderste verhaal kwam echter uit de praktijk, van Anne-Marieke Koot, thuiszorgwerkster (en theologe). Zij vertelde over de waarde van haar werk. Thuiszorgwerksters doen meer dan huishoudelijk werk. Zij dragen bij aan een menswaardig leven. Zeker wanneer ze lange tijd voor iemand zorgen, gaan ze veel voor hem of haar betekenen, en groeit er een onderlinge band. De waarde van dit werk zit in de waardigheid van de mensen die zorg ontvangen. De waardigheid van de thuiszorgwerksters zelf wordt echter voortdurend geschonden. De bezuinigingen op thuiszorg gaan over haar ruggen. Bij een nieuwe aanbesteding wint steevast de goedkoopste aanbieder. Die weet dat hij de zorg niet kan leveren voor de afgesproken prijs. Daarom ontslaat hij een paar honderd thuiszorgmedewerksters, en neemt de meeste van hen weer in dienst voor een salaris dat 20-30% lager ligt. Precies op deze dag gebeurde zoiets in Rotterdam. De maximale contracttijd is ongeveer 28 uur per week, omdat het werk zo zwaar is. Dat betekent dat de meeste vrouwen minder verdienen dan het minimumloon. Actievoeren is lastig, net als het weigeren van een slecht contract. Immers, als je dat doet, missen de mensen hun zorg. Er zijn momenteel acties aan de gang, maar die krijgen weinig of geen aandacht in de media.

Alternatieve denkmodellen
Na dit betoog was het een grote overgang naar de theorie. Twee nieuwe manieren van denken over de economie kwamen aan de orde. Ad Broere, econoom, ex-bankier en schrijver, liet zien dat het handelen in geld, bijvoorbeeld door het heffen van rente, structureel de ongelijkheid bevordert. De armen worden armer, de rijken worden rijker. Geld verdienen met geld is een zonde. Dat zag je al bij Jezus bij zijn confrontatie met de geldwisselaars in de tempel, en bij Thomas van Aquino, die het verbod op rente theologisch onderbouwde. Verder is er in het gangbare economisch denken geen aandacht voor de kwaliteit van wat er wordt geproduceerd. Rampen, oorlog en milieuvervuiling leveren economische groei op. De zoektocht naar een menselijke economie moet ook dit bezwaar ondervangen.
Arjo Klamer, hoogleraar economie in Rotterdam, had iets heel anders voor ogen. Hij zei dat de crisis niet economisch is, maar moreel. We komen uit een periode waarin werd gedacht dat de economie te sturen was. Daar moeten we van afstappen. In plaats daarvan moeten we onszelf ethische vragen stellen. Onze belangrijkste bezittingen zijn niet materieel: onze relaties met andere mensen, vriendschap, zorg. Deze goederen verwerf je door bij te dragen. Op materieel gebied moeten we ons afvragen: wanneer heb ik genoeg? Bij bankiers moet het moreel kompas gerepareerd worden. De overheid kan dit niet sturen. De kracht van het geweten kan mensen op een ander spoor zetten.

Katholieke sociale leer
Vervolgens kwamen er twee sprekers die de werking van de katholieke sociale leer uiteen zetten. Jan van der Wal liet zien hoe de kerk sinds 1891 steeds heeft gereageerd op ontwikkelingen in de economie. De waardigheid van mensen was hierbij steevast uitgangspunt. Er zijn veel idealen geformuleerd in de kerkelijke sociale leer. Nog niet zo heel lang geleden begon daar het rijk Gods een rol in te spelen, onder invloed van het Concilie en de bevrijdingstheologie. Maar steeds is de leer ontstaan vanuit de acties van individuele pausen en bisschoppen, die zich lieten raken door misstanden. Bekering is nodig, zodat ieder kan leven.
Thijs Caspers vulde dit aan door te stellen dat de katholieke sociale leer steeds groot denkt door klein te beginnen. Hij illustreerde dat aan de hand van de situatie in een textielfabriek in Bangladesh, die in vlammen is opgegaan, waarbij veel mensen zijn omgekomen. Een topman van C&A, klant van deze fabriek, is naar Bangladesh toe gegaan. Dat is een klein gebaar, maar daarmee neemt hij wel verantwoordelijkheid. Mensen leven in een weefsel van gezamenlijkheid. Hoe groot de afstand ook kan zijn, de relatie met de ander klinkt altijd door.

Mgr. Van den Hende
De bisschop van Rotterdam lichtte toe, aan de hand van twee stukken uit de Bijbel, waar de kerk van uitgaat op het vlak van de economie. De Brief van Jacobus bevat een pleidooi voor rechtvaardigheid, Mat. 25 bevat een oproep tot barmhartigheid. De kerk wil niet op de stoel van de economen gaan zitten. Ieder zijn vak. De sociale leer gaat wel over deze punten. Economie moet menselijke waardigheid dienen. De paus stelt dat het boek van het geloof niet alleen over sacramenten gaat, maar ook over het menselijk samenleven. Wel moeten we constateren dat mensen vroeger hun handelen beter in relatie met het geloof konden zien en verwoorden dan wij nu.

Mw. Agnes Jongerius
De oud voorzitter van de FNV vertelde dat de Internationale Arbeidsorganisatie onlangs een brochure heeft uitgegeven met de titel ‘Decent work for decent lives’. Dat is in Nederland vertaald met: ‘Gewoon goed werk voor iedereen’. Het is jammer dat daarbij de morele dimensie van het woord decent verloren is gegaan. Moraliteit moet een rol blijven spelen. Iets waar Jongerius sterk de nadruk op legt is het ‘noemen van namen en rugnummers’, ofwel: helderheid scheppen in datgene waar we nu eigenlijk over praten als het over de crisis en de economie gaat. Het is duidelijk dat er een groot probleem is. Maar slechts zeer weinigen hebben de specifieke kennis en feiten op een rijtje die nodig zijn om een juist oordeel te vellen en een goede economische koers te bepalen.

Debat
Tot slot was er gelegenheid voor discussie. Hierin werd gepleit voor een pastorale brief van de bisschoppen over de economie. Verder werd de kloof verwoord die er bestaat tussen theologische en economische taal. Het stuk van de Pauselijke Raad voor Gerechtigheid en Vrede schrijft daar behartenswaardige dingen over. Iemand merkte op dat het jammer is dat de kerk geen arbeidspastores meer heeft. Tenslotte was het woord aan Anne-Marieke Koot, die opriep de mensen ook aan het woord te laten die het werk aan de onderkant doen. Zij hebben steun nodig.

U kunt hier een uitgebreid verslag downloaden van het Symposium 'Eerlijk duurt het langst'.

Meld hier eventuele onvolkomenheden